Onder grote belangstelling —de zaal van Hotel de Kroon was helemaal gevuld— hield Joep Hoeks uit Standdaarbuiten 7 maart j.l. een voordracht over de relatie tussen Halderberge en de cisterciënzers  van de Bernardusabdij te Hemik-sem (sinds 1833 gevestigd te Bornem).

 

In 1275 schonk de Heer van Breda aan de abdij ter ontginning een gebied, dat begrensd werd door de Roosendaalse Vliet in het westen, de Striene en de Mark in het noorden, het Overste Overmeer in het oosten en het Dorlichterven (tussen Gastel en Roosendaal) in het zuiden. Het domein van de monniken omvatte een groot deel van de huidige gemeente Moerdijk en de huidige gemeente Halderberghe vrijwel helemaal. Een aantal jaren later werd het gebied nog uitgebreid met “Honderd Hoeven”. Op de hooggelegen Halderberg bouwden de cisterciënzers daar een zogenaamde uithof: Bovendonck.

 

Toen de monniken in het midden van de 13e eeuw dit gebied betraden, troffen zij een nagenoeg verlaten moerasgebied aan. Op hoogtekaarten van de noordwesthoek van Brabant is te zien dat het huidige kleigebied juist ten noorden van Oud Gastel, Oudenbosch en Hoeven lager ligt (beneden 2½ m NAP) dan de zandgronden, waarop deze dorpen gelokaliseerd zijn. Het gebied ten noorden van deze dorpen bestond in de 13e eeuw uit ontoegankelijke en vrijwel onbewoonde venen.

Met voornamelijk lekenbroeders begonnen de monniken hun nieuwe domein te ontginnen. Grote delen van het veengebied werden verpacht voor turf- en zoutwinning. Voor het vervoer daarvan naar het achterland kreeg de rivier Barlake een verlengstuk met een aftakking naar het zuiden. Aan het eind daarvan ontstond een kleine nederzetting, Baarlebosch, later Oudenbosch genaamd. Bij het begin van de aftakking lag ook een klein gehuchtje: Nieuwenbosch, dat tijdens de St. Elisabethsvloed van 1421 in de golven verdween.

Helaas ging in die jaren niet alleen het dorpje Nieuwenbosch verloren: bijna tweederde van het domein van de Bernardusabdij kwam na een reeks van stormvloeden onder water te staan. Het gebied ten noorden van Oudenbosch  veranderde in een reusachtig schorrengebied, waar de zee met zijn eb- en vloedbewegingen vrij spel had.

​

Het gebied ten noorden van Oudenbosch heeft er in de vijftiende eeuw ongeveer uitgezien als het tegenwoordige Verdronken Land van Saeftinghe (foto Rijkswaterstaat).

 

Door de afzetting van slib raakte het veen van lieverlee bedekt met zeeklei. Als gevolg daarvan begonnen steeds meer stukken grond droog te vallen, eerst de polder van Standdaarbuiten, later ook de polders van Fijnaart en Ruigenhil (nu: Willemstad) en de polder van Niervaert (nu: Klundert).

Door de talrijke overstromingen veranderde West-Brabant radicaal van uiterlijk. Op den duur wist dan ook niemand meer waar de grenzen lagen van het domein waarover de St. Bernardusabdij zeggenschap had. Dat leidde aanhoudend tot conflicten tussen de abdij en de markies van Bergen op Zoom, die zijn oog had laten vallen op het overspoelde deel van het abdijdomein. Om tot een overeenkomst te kunnen komen over de grenzen van hun bezittingen, lieten de abt en de markies in 1565 het gebied nauwkeurig in kaart te brengen. Deze kaart is later bekend komen te staan als “de Gastelse Kaart”.

​

Fragment van de Gastelse Kaart *)

 

De St. Bernardusabdij heeft in later eeuwen ook strijd moeten leveren om een ander recht in handen te houden. Eeuwenlang heeft de abt van de abdij mogen bepalen wie er in Hoeven, Oud Gastel, Oudenbosch en Wouw als pastoor werd aangesteld. In de negentiende eeuw heeft de abdij over dit benoemingsrecht herhaaldelijk en jarenlang strijd gevoerd met de bisschop van Breda. Al in 1839 verloor de abdij het benoemingsrecht in de parochie Hoeven. Wouw ging rond 1870 naar het bisdom. De parochies van Oud Gastel en Oudenbosch wist de abdij echter tot 1968 te behouden. Pas met het vertrek van pater Landsbergen in 1996 kwam er een definitief einde aan de eeuwenlange aanwezigheid van kloosterlingen van de St. Bernardusabdij in onze regio.

​

De talrijke aanwezigen konden terugkijken op een informatieve avond.

 

Om de herinneringen aan de relatie tussen de abdij en haar parochies Oud Gastel, Oudenbosch, Hoeven en Wouw levend te houden, worden jaarlijks eind augustus en begin september de zogenaamde Bernardus-dagen georganiseerd. In de parochiekerken zijn op vier achtereenvolgende zondagen tentoonstellingen te zien die de eeuwenlange band met de Bernardusabdij in beeld brengen. Alle kunstvoorwerpen in de kerken, die aan de relatie met de abdij herinneren, staan tijdens de Bernardusdagen in de schijnwerpers. De Bernardusdagen vinden dit jaar plaats op 19 en 26 augustus en op 2 en 9 september.

- o - o - o - o - o - o - o -

 

*) Over de Gastelse Kaart is  het boek “Polders in kaart – Noordwest-Brabant 1565-1590” verschenen. Het is samengesteld door Willem van Ham en Karel Leenders. Het boek werd op 7 maart 2018 in Breda  aangeboden aan Leo Van Schaverbeeck, abt van de St. Bernardusabdij.